روح در دینِ جَینی

دین جِینی از ادیان کهن هندی است که بیش از بیست و پنج قرن پیشینه دارد و به اصطلاح از ادیان ناستیکه و یا غیر ارتدوکس هندی شمرده می‌شود‌‌. مسئلۀ روح که در این مکتب از آن به عنوان جیوَه یاد می‌شود از مفاهیم مهم این دین به‌حساب می‌آید و یکی از دو مقولۀ اصلی هستی‌شناختی و نیز یکی از موضوعات اصلی فلسفۀ جَینی و نخستین آنهاست‌‌. جَین‌ها اصل وجود روح را امری شهودی می‌دانند‌‌، با این‌همه، دلایلی نیز بر وجود آن اقامه کرده‌اند‌‌. در این مکتب، روح با آن‌که مادی شمرده نمی‌شود، ‌دارای بُعد بوده و متناسب با بدن قبض و بسط می‌یابد‌‌. ارواح بی‌شمار هستند و همۀ موجودات و حتی عناصر دارای روح بوده که متناسب با بدنی که در آن می‌زیند، دارای یک تا شش حسّ ادراکی هستند. روح در حالت ناب و خالص خود دارای آگاهی و شهود بی‌مُنتها‌‌، بهجت و سرور بی‌منتها و کمال مطلق است و علم و آگاهی نه صفت که ذات و سرشت آن است‌، اما ‌این گوهر نورانی در نتیجۀ برخی اعمال و احساسات با «کرمه» -که ماده‌ای لطیف است - پوشیده می‌شود و این آغاز اسارتِ انسان است‌‌. هدف یک سالک جَینی پیراستن روح از این قشرهای کرمه‌ای است که «لِشیا» خوانده می‌شود و این مهم با ریاضت و در طول زندگی‌های متوالی میسّر می‌شود‌‌. هدف این نوشتار، تبیین مسئلۀ روح در دین جَینی است که به روش توصیفی۔ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای معتبر به شیوۀ اِسنادی سامان یافته و نشان می‌دهد که آموزۀ روح در جینیزم تفاوت قابل ملاحظه‌ای با دیگر ادیان هندی دارد.